راه و محیط

راه و محیط

از زمان‌های بسیار دور، نیاز بشر برای برقراری ارتباط عامل ایجاد راه‌ها است و راه‌ها به دلیل اهمیت زیاد اجتماعی که دارند به عنوان زیر ساخت اصلی هر جامعه‌ای مطرح می‌شوند. بشر با نگاه به توسعه روزافزون در همه زمینه‌های زندگی خود، به نظر می‌رسد که صحت سلامت محیط پیرامون خود و عناصر موجود در آن را به فراموشی سپرده است و همچنان با سرعت بسیار زیادی آن را نادانسته به نابودی می‌کشاند. راه‌ها و وسایل نقلیه از ساخته‌های بشری هستند که در مدت کوتاهی تعداد آنها زیاد و در همه جا پخش شده‌اند و اثرگذاری‌های فاجعه‌باری بر محیط خود دارند.

راه وسیله و ابزار برقراری ارتباط می‌باشد و در این مبحث منظور از آن، خود راه و عناصر متعلق و مربوط به آن همانند خودروها در زمان‌های ساخت و بهره‌برداری و بدین ترتیب زیر ساخت اصلی یک جامعه می‌باشد.

محیط به معنای محلی است که آدمی را احاطه کرده و قلمرو حیات و زندگی است و منظور از آن در این مقاله محیط زیست می‌باشد. محیط زیست به محیطی که فرآیند حیات را در بر‌گرفته و با آن بر‌هم‌ کنش دارد و از طبیعت، جوامع انسانی و نیز فضاهایی که با فکر و به دست انسان ساخته‌ شده‌اند تشکیل یافته است و کل فضای زیست‌کره را در بر می‌گیرد. محیط زیست زیرساخت موجودیت هر موجود زنده‌ای است.

زیرساخت به اساس و بنیاد و زمینه ایجاد ساختارهای یک سیستم گفته ‌می‌شود و در یک جامعه به سیستم‌ها، تسهیلات، خدمات و تأسیسات اصلی شامل راه‌ها، سیستم‌های حمل و نقل، خطوط نیرو و آب، مؤسسات عمومی و غیره زیرساخت اطلاق می‌شود.
راه‌ها انواع مختلفی دارند که شامل راه‌های هوایی، زمینی و دریایی هستند و راه‌های زمینی نیز به ریلی و جاده‌ای تقسیم می‌شوند و هرکدام از این راه‌ها و حمل‌ونقل درون آنها تولیدکننده آلاینده‌های مختلف می‌باشند که برخی از آنها ماهیتی مشترک و برخی دیگر به نوع مخصوصی باز می‌گردند و نیز اثرگذاری‌های متفاوتی روی محیط دارند.

محیط نیز شامل هوا، آب، خاک، موجودات زنده و انسان است که هرکدام، از مسیرهای مختلف و وابسته به خصوصیت خود و آلاینده به صورت مستقیم و غیر مستقیم می‌توانند از راه‌ها، اثرپذیری داشته باشند. به طور کلی اثرگذاری راه‌ها بر هرکدام از عناصر محیط یا موجودات زنده که باشد نهایتاً بر انسان اثر خود را نیز می‌گذارد و توسعه انسانی و سلامت او را به خطر می‌اندازد.

انواع راهها
آزاده راه (freeway) : هیچ مانعی بر سر حرکت وسایل نقلیه وجود ندارد . راههایی با حداقل چهار خط عبور و حایلهای وسط راه این راهها بدون تقاطع می باشند.
بزرگ راه (Exqressway) : مسیر هایی باحداقل ۴ خط عبور که حداقل تقاطعات ترافیکی را داشته و بریدگی ها با هم حداقل km2 فاصله دارند.

مراحل طرح و اجرای پروژه های مسیر یابی در راه سازی :
۱- جمع آوری اطلاعات مورد نیاز شامل عکس های هوایی, تردد مسافر و حجم کالا , نقاط مورد نظر مسیر , موقعیت پلها و آبروها و … نقشه های منطقه و آمارهای لازمه از جمعیت .
۲- طرح مقدماتی و شناسایی محلی ( تعیین مناسب ترین مسیر از بین واریافت های مختلف) این بخش بر روی نقشه های ۲۵۰۰۰/۱ تا ۲۰۰۰۰۰/۱ انجام می شود امکان سنجی واریافت ها شامل نکات اجتماعی و تکنولوژیکی در این بخش تحت عنوان فاز صفر انجام می شود پس از آن چند گزینه مناسب و در مرحله فاز ۱ انتخاب واریافت بهینه

فاز ۲
۳- تهیه نقشه های بزرگ مقیاس نواری از مسیر اولیه به عرض ۱۰۰ تا ۶۰۰ متر با مقیاس ۵۰۰/۱ تا ۱۰۰۰۰/۱
۴- مطالعه مسیر و تهیه طرح بر اساس نقشه های توپوگرافی و ارائه مشخصات فنی
۵- تهیه نقشه های بزرگ مقیاس از ابنیه مسیر با مقیاس ۵۰/۱ یا ۱۰۰/۱
۶- میخکوبی بر روی زمین در فواصل مورد نیاز برداشت پروفیل طولی و عرضی و شمارهگذاری میخها

فاز ۳

۷- در مراحل ساخت راه آزمایشات و کنترل های کیفی و کمی مصالح و لایه ها انجام می پذیرد .

فاز ۴

۸- بهره برداری از راه و سرویس و نگهداری مسیر

عملیات خاکی :
عملیات خاکی شامل کلیه کارهای لازمه برای تمیز کردن بستر و حریمه راه خاکبرداری و خاکریزی خاک , سنگ و یا سایر مصلالح از مسیر و محدوده راه در منطقه عملیات طرح می باشد.
– هرگونه مصالح ساختمانی که از تخریب ابنیه بدست می آید پس از دور کردن از بسته و حریمه راه باید طبق تشریفات قانونی تحویل صاحبان آن گردد .

– سطوحی که پائین تر از خط زمین طبیعی قرار گرفته اند طبق نظر دستگاه نظارت باید ریشه کنی کامل تا عمق لازمه انجام شده در بقایای ریشه ها , علف ها , رستنی ها و هرگونه مواد و مصالح نامناسب دیگر نیز از زمین کنده و بدور ریخته شود تا احتمال مدفون شدن زیر خاکریز حریمه راه را نداشته باشد .

– چنانچه مسیر راه از داخل باغ , قلمستان , منطقه جنگلی عبور نماید کلیه درختان نهال ها و هرگونه رستنی ها باید از تمامی حریمه و بستر راه قطع و ریشه کنی شده و مسیر پاک گردد .
– چنانچه شاخه درختانیکه در مجاورت مسیر قرار گرفته یا شاخه درختانی که دستور حفظ وحراست آنها داده شده حدود پنج متر داخل حریمه راه شده باشند این قبیل شاخه ها باید از نزدیک تنه درخت قطع شوند .
– چاله هایی که در اثر ریشه کنی درختان بوجود می آیند باید با مصالح مناسب بصورت لایه لایه پر شده و متراکم گردد .
– تمام منطقه عملیات خاکی با حریم مقدار باید از هر حیث تمیز بوده و زیبایی دید راه بعد از خاتمه عملیات حفظ گردد .

خاکبرداری و خاکریزی:
برداشت هرگونه مصالح ومواد خاکی , شن وماسه ای , قلوه سنگی و سنگی, ریزشی و لغزشی صرف نظر از جنس و کیفیت آنها از مسیر راه بمنظور تسطیح , شیب بندی وآماده کردن مسیر اصلی راه و یا راه های ورودی و خروجی و جاده های ارتباطی موضوع عملیات خاکبرداری است.
احداث خاکریز و یا بالا آوردن بستر راه با خاک و سنگ حاصله از برشها و یا با مصالح قرضه موضعی و یا جانبی و یا قرضه منتخب آماده سازی بستر زمین طبیعی برای ریختن و پخش و کوبیدن مصالح بر روی آن و نیز خاکریزی پشت پی‌ها وشالوده ها , اطراف ابنیه فنی و پر کردن اطراف لوله ها , چاهها وچاهکها وگودال های موضعی مشمول عملیات خاکریز است .
خاک هائی که در خاکریزی مصرف می شود بایددر لایه های یکنواخت و با ضخامت ثابت درعرض خاکریز هاریخته شود .

ترتیب لایه های خاکریزی
۱-زمین طبیعی دکوپاژ می شود ( کندن علف های هرز و گیاهان نباتی ) به ضخامت cm20
2- در قسمتهایی که خاکریزی عمق زیادی دارد . از مخلوط با سنگهای درشت دانه ( راکفیل ) استفاده می گردد که به عنوان مثال اگر که عمق m8/1 باشد (راکفیل ) m 3/0=5/1-8/1

۳- ۵ لایه ۱۵ سانتی متری خاکریزی می گردد با تراکم ۹۵%
۴- دو لایه ۱۵ سانتیمتری ساب گرید با تراکم ۱۰۰% طبق مشخصات فنی راه
۵- یک لایه ۱۵ سانتیمتری ساب بیس از مصالح رودخانه ای طبق مشخصات فنی راه .
۶- یک لایه ۱۵ سانیمتری بیس از مصالح رودخانه ای طبق مشخصات فنی راه

۷- دو لایه بیندر به ضخامت ۵ سانتیمتر که جمعا لایه بیندر ۱۰ سانتیمتر می‌گردد در قسمت هایی که تعریضی داریم لایه اول بیندر با آسفالت جاده اولیه فیکس می گردد که به این حالت لایه دوم بیندر و لایه توپکا روی جاده اصلی اولیه و قسمتهای تعریضی قرار می گیرد .
۸- یک لایه توپکا به ضخامت ۴ سانتی متر در صد شکستگی ۸۰% (شن)
در قسمتهای خاکبرداری داریم و یاارتفاع خاکریزی ۸۰ سانتی متری می باشد (دولایه ساب گرید یک لایه ساب بیس یک لایه بیس و آسفالت اجرا می‌گردد)

حداکثر ضخامت راکفیل درهر لایه ۳۰ سانتیمتر می‌باشد تمام خاکریزها و همچنین ترانشه ها و بسته زمین طبیعی باید با غلطکهای مکانیکی متراکم شوند.
برای تامین تراکم یکنواخت در تمامی لایه ها عمل مرطوب کردن و اختلاط خاکها را باید در زمان مناسب وکافی و قبل از غلطک زنی با وسایل مکانیکی انجلام داد تا فرصت توزیع یکسان رطوبت در تمام خاک وجودداشته باشد میزان رطوبت مصالح خاکی چسبنده برای حصول تراکم مطلوب باید در محدوده یک تا دو درصد کمتر از رطوبت مناسب و برای خاکهائی که به تورم و انبساط گرایش دارند یک تا دودرصد بیشتر از رطوبت مناسب انتخاب شود.

عمل تراکم و کوبیدن لایه های سنگریزی باید آنقدر ادامه یابد تا احتمال هیچگونه نشست , تقلیل حجم , جابه جایی و یا کاهش ضخامت قشرهای کوبیده شده وجود نداشته باشد.
عملیات پخش و تراکم لایه های خاکریز کف ترانشه ها و بستر زمین طبیعی باید بترتیب برنامه ریزی واجرا شوند که هر لایه و یا سطح متراکم شده در حداقل زمان ممکن بالایه بعدی پوشیده شود تا همواره لایه ها و یا سطوح متراکم شده مشخصات ومیزان تراکم مورد نظر حفظ نمایند.
– در محلهائی که خاکریزی روی سراشیبی تند قرار می گیرد و یا عمل خاکریزی روی خاکریزی موجود صورت می گیرد پله هائی روی شیب مزبور تعبیه می شود تا از لغزش احتمالی خاکریز جدید روی بدنه سراشیبی جلوگیری بعمل آید و خاکریزی جدید و قدیم خوب با همه قفل و بست گردد.
– در شیروانی ها و ترانشه ها نباید آثار غیر منظم ابزار آلات خاکبرداری دیده شود.
مقاطع عرضی وطولی باید دقیقا طبق قواره های لازمه اجرا شود و ناهمواریها در محور طولی در طول شمشه ۵ متری نباید از ۳ سانتیمتر تجاوز نماید .

قشر زیر اساس sub base
قشری از مصالح سنگی با مشخصات فنی در معین و به ضخامت محاسبه شده مشخص که بر روی بستر روسازی راه (سابگرید) به منظورتحمل بارهای وارده از جانب قشر اساس قرار گیرد قشر زیر اساس نامیده می‌شود این قشر معمولا اولین لایه از ساختمان روسازی راه را تشکیل می‌دهد .
قبل از اجرای عملیات بستر روسازی راه باید عاری ازهرگونه موادزائد و اضافی بوده و طبق پروفیهای طولی وعرضی آماده شده باشد همواری سطح ساب گرید با استفاده از شمشه کنترل می گردد در صورتیکه شمشه ۴ متری در جهات مختلف بر روی سطح سابگرید قرار گیرد ناهمواری‌های آن نباید از cm3 تجاوز نماید .

برای کنترل رقوم سطح لایه های قشر زیر اساس قبل از هرگونه عملیات در طرفین بستر راه و به فاصله کافی از محور میخ های چوبی و یا فلزی به فواصل مشخص جهت برقرار نمودن ارتفاع کوبیده می گردد .

پخش مصالح و آبپاشی:
مصالحی که طبق مشخصات فنی داده شده تهیه می گردد و به پای کار حمل و بر روی بستر روسازی راه به فواصل مساوی و یکنواخت تخلیه و سپس پخش می گردد دانه بندی مصالح باید قبل از حمل تنظیم شده باشد چنانچه دانه هائی درشت ترا ز حداکثر اندازه دانه های درشت تر از حداکثر اندازه دانه بندی مجاز باشد بایستی از سطح راه برداشته به خارج از حریم راه حمل گردد .
بهنگام پخش مصالح نباید دانه های درشت و ریز ازهمه جدا شوند بوسیله گریدر یا هر وسیله دیگر مصالح پخش شده بایدآنچنان پروفیله شود که پس از آبپاشی و کوبیدن ابعاد آن برابر با رقوم ابعادو شیب داده شده در نقشجات باشد .

پس از پخش و پروفیله کردن مصالح آبپاشی بوسیله تانکر آب پاش با فشار یکنواخت آغاز می‌گردد . آبپاشی طوری بایستی انجام شود که تمام دانه‌های مصالح به طور یکنواخت مرطوب گردد توقف تانکر آبپاش بهنگام آبپاشی لایه زیر اساس مجاز نمی باشد آبپاشی نباید به نحوی انجام گیرد که موجب صدماتی به بدنه خاکی راه گردد .
مقدار آب لازم برای آبپاشی بر مبنای درصد رطوبت بهینه که قبلا در آزمایشگاه بدست آمده است می باشد تفاوت مجاز آب مصرفی ۵/۱± درصد جذبی آب مورد لزوم برای رطوبت بهینه می‌باشد.

کوبیدن لایه زیر اساس:
پس از آبپاشی بلافاصله غلطک ۱۰ تا ۱۲ تنی استوانه ای فلزی آغاز می‌گردد علاوه بر غلطک های نامبرده می توان از غلطک های لرزشی نیز استفاده نمود ولی قبل از استفاده از غلطک لرزشی, غلطک زنی باید با غلطک‌های استاتیکی انجام شود نوع ووزن غلطک ها باید متناسب با تنوع مصالح مصرفی باشد ووزن غلطک مورد استفاده نباید طوری باشد که سبب خرد شدن دانه های مصالح زیر غلطک گردد .

عملیات غلطک زنی از کناره های راه شروع و به محور آن ختم می گردد و در پیچ ها غلطک زنی از داخل قوس و یا پست ترین نقطه شروع شده و به بلندترین نقطه خارج از قوس ختم می گردد. غلطک زنی و در صورت لزوم توام با آب پاشی باید آنقدر ادامه یابد تا اینکه یک لایه کوبیده شده و منسجم مطابق ابعاد و شیب داده شده در نقشه های تیپ بدست آید لایه کوبیده شده قشر زیر اساس در هر روز باید به قسمتهای مساوی و به طول ۱۵۰ تا ۲۰۰ متر در هر خط عبور تقسیم گردد ودرهر قسمت یک آزمایش دانسیته در جا طبق روش آشتو انجام گیرد . در صورتی که تراکم نسبی بدست آمده کمتر از حد مجاز باشد باید لایه کوبیده شده شخم و سپس با آب پاشی و غلطک زنی آنقدر کوبیده گردد تا تراکم نسبی قید شده تامین گردد .

سطوحی که کوبیدن آنها باغلطک‌های خودرو امکان پذیر نباشد می‌توان از وسایل کوبنده موتوری کوچک استفاده نمود مشروط به اینکه تراکم مورد نظر تامین گردد .
هر نوع ناهمواری که بهنگام و یا بعداز غلطک زنی ظاهر شود با برداشتن قسمتی از مصالح در نقاط مرتفع و یا اضافه نمودن مصالح در نقاط پست بایداصلاح گردد.
حداکثر ضخامت هر لایه کوبیده شده از قشر زیر اساس برابر با ۱۵ سانتی متر می باشد رقوم سطح تمام شده هر لایه از قشر زیر اساس و قبل از پوشش با لایه بعدی با توجه به نمیرخ های طولی وعرضی اندازه گیری می‌شود در هر نقطه اختلاف بین رقوم های مورد نظر و آنچه ساخته شده نباید از ۲± سانتیمتر تجاوز نماید.

حفاظت سطح راه بهنگام اجرای عملیات
بمنظور حفاظت مشخصات قشر زیر اساس پیمانکار باید برنامه اجرایی عملیات قشر زیر اساس را طوری تنظیم کند که پس از پخش و کوبیدن قشر زیر اساس و حصول اطمینان از دارا بودن مشخصات مورد نظر روی آن با مصالح قشر بعدی پوشیده شود وهمچنین از عبور و مرور وسایل نقلیه و ماشین آلات راه سازی روی آن باید جلوگیری نمود .

اساس : Base
قشری از مصالح سنگی و یا مخلوطی از مصالح سنگ و مواد چسبنده قیر و یا سیمان (اساس قیری، سیمانی) با مشخصات فنی معین و به ضخامت محاسبه شده مشخص که بر روی بستر آماده شده راه و یا قشر زیر اساس به منظور تحمل بارهای وارده از جانب قشر رویه قرار میگیرد . قشر نامیده میشود.

اساس شنی یا سنگی
اساس شنی یا سنگی استخوان بندی است از مصالح سنگی با مشخصات فنی معین را به ابعاد هندسی مورد نظر بر روی قشر زیر اساس و یا بسته رو سازی راه قرار گرفته و طبق شرایط فنی قید شده با رطوبت مناسب کوبیده شود.
از عبور و مرور وسائل نقلیه پس از اتمام عملیات بر روی قشر اساس باید بشدت خودداری نمود زیرا باعث می‌شود که بیس شن زده گردد و در این صورت باید دانه‌های جدا شده را تیغ زده و بعداز آب پاشی و کوبیدن آن توسط غلطک و پس از خشک شدن بیس علمیات قیر پاشی انجام گردد ضخامت‌های بیس ـ ساب بیس – ساب گرید به صورت استاندارد ۱۵ سانتی متر می‌باشد هر چه که ارتفاع خاکبرداری زیاد باشد عرض بستر زیاد می‌شود به علت اینکه عرض پاشنه خاکریزی بیشتر می‌گردد. هر چه که ارتفاع خاکریز بیشتر باشد عرض پاشنه خاکریزی اضافه می‌گردد عرض پاشنه خاکریز بر اساس شیب شیروانی خاکریزی که توسط مشاور ابلاغ می‌شود تعیین می‌گردد.

اندود سطحی (تک کت)
پخش یک لایه بسیار نازک آمولسیون قیر روی سطح آسفالتی یا بتنی به منظور آغشته نمودن سطوح مزبور و ایجاد چسبندگی با قشر آسفالتی که متعاقباً روی آن پخش می‌شود اندود سطحی یا تک کت نامیده می‌شود.

پاک کردن سطح راه:
قبل از پخش آمولسیون قیر جهت تک کت می‌بایستی با جا روی مکانیکی تماسه سطح راه یا قسمتی که آلوده به گرد و غبار می‌باشد نموده بطوریکه سطح راه عاری از هرگونه گرد و غبار و خاک و مواد زائد دیگر باشد چنانچه در بعضی از قسمتهای سطح راه گل آلود باشد می‌بایستی قبلاً با آب شسته شود. چنانچه دو یا چند قشر آسفالت در فاصله کوتاه بطور متعالی روی یکدیگر پخش گردند بشرط اینکه باران روی سطح آسفالته نباریده و آلوده به گرد و غبار نباشد با نظر دستگاه نظارت می‌توان از پخش شده دارای انعطاف پذیری کافی بوده و چسبندگی بین لایه ها به واسطه وجود فیلم قیر در سطح دانه‌ها آسفالت امکانپذیر است.

وسائل اجرای کار:
۱ـ جا روی مکانیکی و یا هوای فشرده و در صورت لزوم ماشین آبپاشی
۲ـ دستگاه پخش آمولسیون قیر

پخش کن آمولسیون قیر باید کاملا مجهز و بدون عیب و تنظیم شده باشد بطوریکه بتوان آمولسیون قیر را بطور یکنواخت و به مقدار معین در عرض تعیین شده پخش نماید. برای این منظور باید دستگاه پخش کن مجهز به سرعت سنج باشد از سرعت دستگاه را به حسب متر یا فوت در دقیقه نشان دهد پمپ دستگاه پخش کن باید دارای تاکو متری باشد که بوسیله آن بتوان مقدار آمولسیون بتوان مقدار آمولسیون قیر که از لوله‌های پخش کن خارج میگردد بر حسب لیتر در دقیقه کنترل نمود. در صورت لزوم و با توجه به درجه حرارت هوا ، دستگاه پخش آمولسیون قیر باید مجهز به گرمکن بوده تا بتواند آنرا به حدود درجه حرارت لازم برای پخش برساند طول لوله‌های پخش شده باید به طور عادی حدود ۴ متر بوده و برای عرض‌های کمتر یا بیشتر قابل تنظیم باشد. دستگاه پخش آمولسیون قیر هر روز پس از خاتمه کار باید با نفت سفید یا مواد مشابه کاملا شسته گردد. مخازن آمولسیون قیر باید در مقابل سرما محافظت شود تا آمولسیون قیر یخ نزد مخازن مزبور باید در بسته باشد تا آمولسیون قیر در معرض هوا قرار نگرفته و گلبول‌های آن در سطوح آمولسیون قیر دلمه نشود. در موقع پخش امولسیون قیر بطوریکه نباید درجه حرارت هوا در محل کار کمتر از ۱۰درجه سانتیگراد است ضرورت یابد پخش امولسیون قیر باید با موافقت دستگاه نظارت و پیش‌بینی های لازمه بعمل آید ولی به هر حال اندود سطحی در مواقعی که درجه حرارت کمتر از ۵ درجه سانتیگراد است نباید انجام شود.

اندود نفوذی (پریمکت)
پخش یک لایه قیر مخلوط با گرانروی که در سطح شنی راه اندود نفوذی یا اصطلاحاً پریمکت نامیده می‌شود . اندود نفوذی به منظور آماده نمودن سطح راه شنی جهت پخش قشر آسفالت انجام می گردد قیر پریمکت که در سطح راه شنی پخش میگردد. در داخل خلل و فرج آن نفوذ نموده و علاوه بر تحکیم سطح شنی راه سبب تسهیل چسبندگی قشر آسفالت به بدنه راه می‌گردد.
بیش از ۱۰ درجه و موقعی که هوا رو به سردی میرود بیش از ۱۵ درجه سانتیگراد باشد.
آسفالت سطحی یک لایه ای و دو لایه ای
پخش یک لایه قیر روی سطح آماده راه که بلافاصله روی آن مصالح شکسته و تمیز پخش گردد آسفالت سطحی نامیده می‌شود. این نوع آسفالت معمولا در دو لایه و در مواردی در یک لایه بندرت در سه لایه پخش می‌شود. که بترتیب آسفالت سطحی یک لایه ای و دو لایه ای و سه لایه ای نامیده می‌شود. ضخامت آسفالت سطحی یک لایه‌ای تقریباً معادل اندازه ماکزیمم اسمی مصالح می‌باشد و ضخامت آسفالت سطحی دو لایه معادل اندازه ماکزیمم اسمی مصالح لایه اول است. کلیه نقاط ضعیف سطح راه شنی (قشر اساس) مانند چاله یا نشست بایستی با مصالحی که در ساختمان قشر اساس بکار رفته است مرمت شود بهر حال تمامی سطح راه بایستی پروفیله و ضمنا فاقد هرگونه مواد سست یا شل باشد.